10 chứng ám ảnh sợ hãi phổ biến nhất của con người

Ảnh: Emily Blevins

Có rất nhiều những thứ gây sợ hãi đến mức ám ảnh, nhưng chính xác thì con người ta sợ cái gì nhất? Có những ám ảnh sợ nào phổ biến hơn những cái còn lại không?

Theo Hiệp hội Tâm thần Hoa Kỳ APA, ám ảnh sợ (phobias) là bệnh lý tâm thần thường gặp nhất ở nữ giới, phổ biến thứ hai với nam giới. Chúng thường xuất hiện từ ngày còn bé hoặc trong độ tuổi thanh thiếu niên, kéo dài đến lúc trưởng thành.

Về nguyên nhân hình thành các chứng ám ảnh sợ hãi, có rất nhiều cách để giải thích, bao gồm cả các lý thuyết về tiến hóa và hành vi. Nhưng dù nguyên nhân là gì thì đây là bệnh lý có thể điều trị được (hạn chế hoặc xóa bỏ) bằng các kỹ thuật trị liệu nhận thức, trị liệu hành vi, cũng như điều trị bằng thuốc.

Nhìn chung, chứng ám ảnh sợ hãi được phân loại thành 3 dạng chính:

– Các chứng ám ảnh sợ xã hội
– Ám ảnh sợ không gian rộng
– Các chứng ám ảnh sợ cụ thể khác, bao gồm các chứng sợ liên quan đến con vật (rắn, nhện, chim, …), tình huống y tế (máu, kim tiêm, té ngã, …), tự nhiên (sấm chớp, nước, bóng tối, …), tình huống cụ thể (lái xe, đi máy bay, đi thang máy, …), và các tình huống khác (bị nghẹn, âm thanh lớn, đuối nước, …).

Ám ảnh sợ nhện (arachnophobia)

Arachnophobia khá phổ biến – cứ 3 người phụ nữ hoặc cứ 4 người đàn ông sẽ có một người mắc chứng sợ nhện và các loài khác cùng lớp nhện. Phản ứng sợ hãi xuất hiện khi người bệnh nhìn thấy nhện – dù là ngoài đời hay trong hình ảnh – hoặc có suy nghĩ về loài vật này.

Ước tính, có khoảng 35,000 loài nhện khác nhau nhưng chỉ có khoảng hơn 10 loài trong số đó có khả năng gây nguy hiểm cho con người. Lý giải thường gặp nhất cho chứng sợ nhện cũng như những ám ảnh sợ các động vật khác, đó là trong quá khứ, những sinh vật này đã ít nhiều gây ra mối đe dọa đáng kể cho tổ tiên chúng ta – những người vừa không có nhiều kiến thức y học vừa thiếu những công cụ xử lý vết thương từ những loài vật này. Do đó, chứng ám ảnh sợ các loài động vật là một xu hướng tiến hóa nhằm bảo vệ con người trước những nguy hiểm tiềm tàng.

Ám ảnh sợ rắn (ophidiophobia)

Ám ảnh sợ rắn cũng là một chứng ám ảnh sợ hãi phổ biến. Nó thường được lý giải bằng tiến hóa, trải nghiệm cá nhân, hoặc ảnh hưởng văn hóa. Tuy nhiên, trong một nghiên cứu với tình nguyện viên là những người sợ rắn, nhóm nghiên cứu đã phát hiện ra rằng chỉ có 3 trong tổng số 35 tình nguyện viên từng bị rắn cắn, phần lớn các tình nguyện viên khác có rất ít hoặc không có trải nghiệm gì với loài vật này trước đây.

Một giả thuyết khác cho rằng, ám ảnh sợ rắn và những loài vật tương tự có thể xuất phát từ nỗi sợ bệnh tật và sợ bị nhiễm bệnh di truyền từ tổ tiên. Nhiều nghiên cứu đã chỉ ra rằng những loài động vật này có xu hướng kích thích phản ứng ghê tởm (disgust) ở con người. Điều này cũng giải thích vì sao ophidiophobia lại phổ biến đến thế, trong khi chúng ta lại không có chứng ám ảnh sợ gấu hay sư tử – cũng là những động vật nguy hiểm.

Ám ảnh sợ độ cao (acrophobia)

Ám ảnh sợ độ cao ảnh hưởng lên khoảng 23 triệu người trưởng thành. Mặc dù hầu hết chúng ta đều ít nhiều cảm thấy sợ khi ở một nơi quá cao, nhưng acrophobia sẽ kích thích những phản ứng dữ dội hơn, bao gồm cơn hoảng loạn và hành vi né tránh những nơi cao – người bệnh có thể làm mọi cách để tránh những nơi có độ cao lớn như cầu, tháp, hoặc các cao ốc.

Ám ảnh sợ độ cao có khả năng là hệ quả của một trải nghiệm sang chấn trong quá khứ, hoặc là kết quả của quá trình tiến hóa để thích nghi với những môi trường mà việc rơi xuống từ trên cao là một mối nguy hiểm đáng kể.

Ám ảnh sợ bay (aerophobia)

Theo một báo cáo, tại Hoa Kỳ, cứ 3 người sẽ có 1 người bị sợ bay ở một mức độ nào đó, mặc dù tai nạn máy bay là một trong những loại tai nạn có tần suất rất thấp. Những người mắc aerophobia sẽ có biểu hiện run rẩy, tim đập nhanh, buồn nôn, cảm thấy mất phương hướng khi ngồi trên máy bay hoặc những phương tiện bay trên không khác. Hiện nay, chứng ám ảnh sợ bay có thể được điều trị bằng liệu pháp tiếp xúc (exposure therapy), khi người bệnh được cho từng bước trải nghiệm và làm quen với việc bay.

Ám ảnh sợ chó (cynophobia)

Chứng ám ảnh sợ chó thường có liên quan đến những trải nghiệm cụ thể trong quá khứ, ví dụ như từng bị chó đuổi hoặc chó cắn. Những sự kiện như vậy thường mang tính sang chấn, có thể dẫn đến phản ứng sợ hãi kéo dài tận khi đã lớn.

Cynophobia hoàn toàn không hiếm gặp. Trong số những bệnh nhân từng tìm kiếm các biện pháp điều trị ám ảnh sợ, có khoảng 36% trong số đó gặp phải chứng ám ảnh sợ chó. Tương tự như ám ảnh sợ độ cao, người bị cynophobia không chỉ đơn giản là e sợ những chú chó hung dữ hoặc xa lạ với mình, mà họ có một nỗi sợ quá mức với loài chó nói chung, gây ảnh hưởng đến cuộc sống và khiến người bệnh gặp khó khăn trong việc đi học, đi làm, hoặc đi bất cứ nơi nào ngoài nhà mình.

Ám ảnh sợ sấm sét (astraphobia)

Triệu chứng của ám ánh sợ sấm sét cũng giống những chứng ám ảnh sợ khác – người bệnh run rẩy, thở gấp, tim đập nhanh, … mỗi khi đối mặt với hiện tượng thời tiết này. Từ nỗi sợ, họ sinh ra hành vi cố gắng tìm chỗ ẩn nấp hoặc tìm cách trốn chạy khỏi cơn sấm sét, ví dụ như trùm chăn trên giường hoặc chui rúc trong phòng kín.

Người bị astraphobia thường hình thành tâm lý ám ảnh với thời tiết. Họ dành rất nhiều thời gian để theo dõi chuyên mục dự báo thời tiết vì muốn biết trước khi nào sẽ có bão để tránh. Trong một số trường hợp, chứng ám ảnh sợ sấm sét còn có thể đưa đến chứng sợ không gian rộng – khi người bệnh không đi khỏi nhà vì sợ gặp sấm chớp.

Ám ảnh sợ không gian rộng (agoraphobia)

Điều thú vị là định nghĩa của chứng ám ảnh sợ không gian rộng là “sợ mắc kẹt trong những tình huống hoặc những nơi chốn mà họ bị mất quyền kiểm soát hoặc không tìm được lối thoát”. Điều này đồng nghĩa với việc người bị agoraphobia không chỉ sợ chỗ đông người, không gian mở (open space), mà còn có thể phản ứng dữ dội với những nơi như mê cung và một số tình huống cụ thể.

Có khoảng 1/3 người bị rối loạn hoảng sợ (panic disorder) cũng mắc chứng ám ảnh sợ không gian rộng. Agoraphobia thường hình thành trong khoảng cuối tuổi thanh thiếu niên cho đến giữa những năm 30 tuổi, với khoảng 2/3 số người mắc là phụ nữ. Người có ám ảnh sợ không gian rộng thường nỗ lực tránh né đến mức cực đoan các tình huống hoặc địa điểm có nguy cơ khơi dậy nỗi sợ của mình, ví dụ như từ chối ra khỏi nhà.

Ám ảnh sợ kim tiêm (trypanophobia)

Ám ảnh sợ kim tiêm là một dạng rối loạn khiến người bệnh có phản ứng hoảng loạn, sợ hãi với những quy trình điều trị cần tiêm chích hoặc có sự xuất hiện của kim tiêm dưới da (hypodermic needles), dẫn đến việc nảy sinh tâm lý né tránh bệnh viện, các quy trình điều trị, thăm khám, và các y bác sĩ nói chung. Một chứng ám ảnh khác khá gần với sợ kim tiêm là chứng ám ảnh sợ vật nhọn (aichmophobia).

Khi những người mắc trypanophobia bắt buộc phải đi tiêm, những phản ứng sợ hãi có thể xuất hiện ngay từ lúc làm thủ tục. Một số thậm chí có thể ngất xỉu trong lúc tiêm. Chứng ám ảnh sợ hãi này đặc biệt khó điều trị vì tâm lý tránh né cơ sở y tế của bệnh nhân, kể cả trong trường hợp sức khỏe gặp vấn đề cần phải điều trị.

Ám ảnh sợ xã hội / rối loạn lo âu xã hội (social phobia / social anxiety disorder)

Người mắc chứng ám ảnh sợ xã hội có một nỗi sợ cực hạn, không thể kiểm soát đối với các tình huống xã hội. Họ lo rằng mình sẽ bị dòm ngó hoặc bị bẽ mặt. Theo APA, social phobia có thể xuất hiện rất sớm trong giai đoạn dậy thì và kéo dài cả đời nếu không được điều trị.

Một số người bị ám ảnh sợ xã hội sẽ thấy lo sợ với những tình huống cụ thể, ví dụ như nói trước đám đông – đây cũng là dạng sợ xã hội thường gặp nhất. Nhưng nhìn chung, người bệnh sẽ thấy sợ nếu phải thực hiện một nhiệm vụ hay làm một hành động gì đó trước mặt người khác, thậm chí những thứ tưởng chừng đơn giản như ăn cơm chung.

Chứng ám ảnh sợ xã hội gây tác động rất lớn lên sức khỏe và đời sống của người bệnh, vì họ luôn cảm thấy căng thẳng ở những nơi mang tính chất tụ họp xã hội, bao gồm cả trường học và chỗ làm.

Ám ảnh sợ vi khuẩn (mysophobia)

Người bị mysophobia có nỗi sợ quá mức đối với vi khuẩn, các vết bẩn, và những thứ mang đến cảm giác không sạch sẽ (bụi, bùn đất, …). Họ luôn giữ cho bản thân trong trạng thái sạch sẽ cực độ bằng cách liên tục rửa tay, khử trùng, lau chùi, né tránh những thứ / những nơi bị cho là dơ bẩn hoặc có khả năng xuất hiện vi khuẩn cao như bệnh viện, máy bay, nơi công cộng. Trong một số trường hợp, chứng ám ảnh sợ này còn có liên đới đến rối loạn ám ảnh cưỡng chế OCD.

Ám ảnh sợ vi khuẩn có thể làm người bệnh sinh ra tránh tiếp xúc cơ thể với người khác vì sợ bị vấy bẩn, lạm dụng các loại thuốc khử trùng, diệt khuẩn, và có ám ảnh với những tin tức về dịch bệnh nói chung.

(Theo: Verywellmind)

CÓ THỂ BẠN QUAN TÂM
Chứng ám ảnh sợ hãi – Khi những thứ cực bình thường trở nên cực kinh hoàng
So sánh cảm xúc – Đã đến lúc chúng ta ngừng cuộc đua ‘Xem ai đau hơn nào’
Liệu một nụ cười có thể khiến chúng ta hạnh phúc hơn?

Mi Nguyen