So với lịch sử nhân loại, lịch sử phát triển của khoa học kỹ thuật, thời gian phát triển của lịch sử mạng xã hội chưa quá dài. Cách đây khoảng 17 năm, tỷ lệ sử dụng “mạng xã hội” ở Hoa Kì chỉ dừng ở mức 5%. Nhiều người dân Mỹ lúc đó thậm chí còn không biết cụm từ này có ý nghĩa gì. Thế nhưng từ năm 2005 – 2021, Facebook, Instagram, Twitter đã mở ra một kỷ nguyên hoàn toàn mới cho những “con dân” Internet. Nếu một ai đó không biết những địa chỉ này là gì, rất có thể họ sẽ bị coi là “người tối cổ” hoặc bị đánh giá là đã cách ly khỏi xã hội loài người hiện đại từ quá lâu.
Những ứng dụng này đã trở thành một phần trong cuộc sống của mỗi người, tự nhiên và cần thiết như việc ăn uống, hít thở. Chúng ta sử dụng những nền tảng này để kết nối với bạn bè và gia đình, cập nhật thông tin, và có lẽ quan trọng nhất là để giải trí. Tất cả những tiện ích đó cho thấy lịch sử mạng xã hội dù có ngắn ngủi nhưng đã chứa đựng vô số biến động và lời giải thích cho sự thay đổi chóng mặt về thế giới xung quanh chúng ta.
Trước khi đi sâu vào lịch sử của mạng xã hội (social media), chúng ta cần hiểu rõ định nghĩa của cụm từ này là gì. Ta sẽ có vô vàn kết quả mỗi khi tra định nghĩa về mạng xã hội, nhưng tất cả chúng đều sẽ phản ánh định nghĩa sau:
“Mạng xã hội được hiểu là các hình thức giao tiếp trực tuyến khác nhau, được mọi người sử dụng để tạo ra cộng đồng để chia sẻ thông tin, ý tưởng, thông điệp và các nội dung khác, chẳng hạn như video.”
Từ định nghĩa này chúng ta có thể thấy:
1. Mạng xã hội phải bao gồm các tương tác trực tuyến, đồng nghĩa với việc lịch sử của các trang mạng xã hội khó mà có thể bắt đầu trước khi Internet được phát minh và gần gũi với đời sống nhân loại.
2. Mạng xã hội phụ thuộc vào những nội dung do người dùng sáng tạo. Đây là lý do tại sao mà một số trang mạng hay blog không được tính là mạng xã hội. Bởi lẽ chỉ có một số lượng người dùng nhất định được đăng bài, cũng như đi kèm các hạn chế đáng kể với những nội dung được đăng lên.
Dựa vào định nghĩa này, chúng ta có thể hiểu các nền tảng truyền thông xã hội là một bức tranh với nhiều mảnh ghép vô cùng đa dạng, chẳng hạn như các ứng dụng nhắn tin: WhatsApp và Viber, các nền tảng dựa trên hồ sơ như Facebook và LinkedIn, các cổng video như YouTube và các ứng dụng email như Gmail, Yahoo Mail…
Nhiều người muốn liên kết lịch sử của mạng xã hội với sự phát triển của công nghệ truyền thông – thứ bắt đầu vào cuối thế kỷ 19, khi Samuel Morse gửi đi bức điện tín đầu tiên từ Washington D.C đến Baltimore vào năm 1844.
Tuy vậy, nếu xét lại định nghĩa mạng xã hội, loại phương thức giao tiếp này sẽ không được tính là một loại mạng xã hội. Bởi lẽ nó không diễn ra trực tuyến, việc phát điện tín cũng không đóng góp gì cho việc phát triển, gắn kết một cộng đồng hay tập thể lớn (Thay vào đó, chúng được sử dụng để gửi các tin nhắn riêng lẻ giữa hai người).
Trên thực tế, lịch sử mạng xã hội bắt đầu vào những năm 1970, đi cùng với sự xuất hiện của Internet.
Internet có nguồn gốc từ những năm 1960 và 1970, khi các tổ chức tư và công khác nhau đều đang nỗ lực tìm cách để các máy tính giao tiếp với nhau. Ở một khía cạnh nào đó, đây có thể coi là sự khởi đầu của mạng xã hội. Tuy nhiên, phải đến những năm 1980 và thực sự đến những năm 1990, máy tính cá nhân mới được đại chúng hóa, tạo tiền đề cho sự xuất hiện của mạng xã hội.
Ngoài ra, sự xuất hiện của những trang blog và hệ thống bảng thông báo vào những năm 1990 cũng đã giúp mở ra thời đại của các trang mạng xã hội trực tiếp. Ý tưởng về một người bình thường có thể đăng nhập vào một nền tảng Internet, viết về bất cứ thứ gì họ đang nghĩ, đang thấy và đang làm cũng như bài chia sẻ này có thể được đọc và phản hồi bởi bất cứ ai, bất cứ đâu đã giúp mọi người cảm nhận được ý nghĩa trọn vẹn hơn của Internet.
Hai nền tảng mạng xã hội đầu tiên có tên là Six Degrees và Friendster. Đáng tiếc hai nền tảng này đã biến mất, dù cho chúng từng đóng vai trò quan trọng, là tiền đề cho cuộc cách mạng truyền thông xã hội.
Six Degrees được cho là mạng xã hội đầu tiên, đặt tên theo lý thuyết “6 chặng phân cách”, cho rằng hai người bất kỳ có thể kết nối với nhau chỉ thông qua 6 người khác.
Lý do Six Degrees được cho là mạng xã hội đầu tiên là bởi nó cho phép người dùng đăng ký tài khoản bằng tài khoản email, tạo ra trang cá nhân và kết bạn bè. Mạng xã hội này ra mắt vào năm 1997, và kéo dài đến năm 2001. Tổng số lượng người dùng Six Degrees rơi vào khoảng 3,5 triệu người. Six Degrees được YouthStream Media Networks mua lại vào năm 1999 với giá 125 triệu đô la Mỹ, nhưng đã dừng hoạt động ngay một năm sau.
Vào năm 2002, Friendster xuất hiện và được coi là đối thủ của Six Degrees. Cũng giống Six Degrees, Friendster cho phép người dùng lập tài khoản bằng email cá nhân, kết bạn và chia sẻ ảnh, video. Ngoài ra, người sử dụng còn có thể nhắn tin cho nhau, để lại bình luận trên những bài đăng miễn là các bên đều là bạn bè.
Một vài tháng sau khi thành lập, Friendster ghi nhận hơn 3 triệu người dùng. Và con số này tiếp tục tăng lên, chạm mức hơn 100 triệu người dùng.
Đến năm 2011, do sức ép từ các mạng xã hội mới nổi như Google, Yahoo! và Facebook, Friendster trở thành một cộng đồng chơi game trực tuyến. Tuy vậy mạng xã hội này vẫn không thoát được việc phải dừng hoạt động. Vào năm 2015, Friendster ngắt kết nối mọi server, và dừng hoạt động hoàn toàn vào 1/1/2019.
LinkedIn được thành lập vào ngày 28 tháng 12 năm 2002 bởi Reid Hoffman, Allen Blue, Konstantin Guericke, Eric Ly và Jean-Luc Valliant. Cho đến nay, LinkedIn vẫn được sử dụng đúng với mục đích khi mới tạo ra: một nơi để kết nối các mối quan hệ từ trường học và trong công việc. Hiện tại, LinkedIn có hơn 738 triệu người dùng (tính đến tháng 1/2021) và xếp thứ 285 trên Bảng xếp hạng Alexa cho các trang web được truy cập nhiều nhất.
Trong số các trang mạng xã hội ban đầu, MySpace có lẽ là nền tảng phổ biến và có sức ảnh hưởng nhất. Ra mắt vào ngày 1 tháng 8 năm 2003, MySpace nhanh chóng trở thành trang mạng xã hội lớn nhất trên thế giới, nơi kết nối hàng triệu người dùng. Bắt đầu như một nền tảng lưu trữ tệp, tuy nhiên sau đó, Myspace đã nhanh chóng chuyển sang một mạng xã hội trực tuyến, điều này đã góp phần làm cho nó trở nên phổ biến và phát triển như vũ bão.
Đến năm 2005, một số công ty lớn hơn bắt đầu quan tâm đến việc mua lại MySpace bởi sự lớn mạnh của mạng xã hội này. Điều này dẫn đến việc MySpace được bán cho News Corp, tập đoàn truyền thông có trụ sở tại Vương quốc Anh do Rupert Murdoch điều hành, với giá 580 triệu USD. Ít lâu sau đó, vào năm 2006, MySpace vượt qua Google để trở thành trang web được truy cập nhiều nhất trên thế giới.
Sau khi bán, MySpace tiếp tục phát triển và đến năm 2009, tạo ra doanh thu khoảng 800 triệu đô la, khiến nó trở thành một trong những trang mạng xã hội có lợi nhuận cao nhất trên thị trường. Tuy nhiên, khi Facebook bắt đầu mở rộng thêm cộng đồng người dùng thay vì chỉ tập trung vào sinh viên Đại học, nền nảng này bắt đầu đuối sức. “Người khổng lồ” do Zuckerberg tạo ra đã nhanh chóng trở thành địa chỉ internet được truy cập nhiều nhất năm 2008.
Một lý do khác khiến MySpace bắt đầu giảm sức hút là do lượng quảng cáo để tạo ra doanh thu. Nhiều người cho rằng thỏa thuận với Google vào năm 2010, bao gồm thỏa thuận quảng cáo 3 năm trị giá 900 triệu đô la đã khiến trang web tràn ngập quảng cáo và gây khó khăn cho việc sử dụng. Trong khi đó, YouTube và Facebook trong thời điểm này chưa có quá nhiều bài đăng tập trung hoàn toàn vào việc tiếp thị.
Dù không còn nhiều người sử dụng nhưng MySpace vẫn tiếp tục hoạt động cho đến ngày nay. Vào năm 2016, mạng xã hội này được Time Inc. mua lại và vào năm 2018, được mua lại bởi Meredith Corporation. Hiện tại, nó vẫn xếp hạng 4.153 trên bảng xếp hạng Alexa về các trang web được truy cập nhiều nhất trên thế giới.
Facebook được thành lập vào ngày 4 tháng 2 năm 2004 bởi Mark Zuckerberg và Eduardo Saverin, Andrew McCollom, Dustin Moskovitz và Chris Hughes. Bắt đầu là một trang mạng xã hội dành riêng cho sinh viên Harvard, Facebook nhanh chóng trở nên nổi tiếng trong cộng đồng các trường Đại học Ivy League, cũng như Stanford và MIT. Tuy nhiên 2 năm sau, Facebook tuyên bố người dùng từ 13 tuổi đã có thể đăng ký tài khoản trên mạng xã hội này.
Sau khi ra mắt và mở rộng, Facebook nhanh chóng vượt qua MySpace vào năm 2008 để trở thành mạng xã hội được truy cập nhiều nhất trên thế giới. Ngày nay, nó xếp thứ 3 trên bảng xếp hạng lưu lượng truy cập Alexa, chỉ sau Google và YouTube.
Facebook tổ chức đợt chào bán công khai lần đầu (IPO) vào năm 2012 và được định giá 104 tỷ USD, trở thành một trong những công ty được định giá cổ phiếu cao nhất mọi thời đại. Nó hiện tạo ra hơn 40 tỷ đô la doanh thu mỗi năm và được coi là một trong những công ty công nghệ quan trọng nhất trên toàn thế giới. Facebook cũng đã mua lại các mạng xã hội khác như Giphy, Instagram và Whatsapp với nỗ lực quảng bá phạm vi tiếp cận của mình.
Hiện tại, Facebook có hơn 2,6 tỷ người dùng đang hoạt động, chỉ chiếm dưới 30% toàn bộ dân số toàn cầu.
Twitter được thành lập vào ngày 21 tháng 3 năm 2006 bởi Jack Dorsey, Noah Glass, Biz Stone và Evan Williams. Sự khác biệt của mạng xã hội này với những trang khác là cách giới hạn dòng trạng thái với 140 ký tự, kéo dài cho đến năm 2017 thì tăng gấp đôi giới hạn ký tự trong tất cả các ngôn ngữ ngoại trừ tiếng Trung, tiếng Nhật và tiếng Hàn. Twitter ra mắt công chúng vào năm 2013 và được định giá 14,2 tỷ USD. Ngày nay, Twitter có khoảng 335 triệu người dùng hoạt động hàng tháng.
Instagram ra mắt vào ngày 6 tháng 10 năm 2010, được sáng lập bởi Kevin Systrom và Mike Krieger. Sự khác biệt của mạng xã hội này là tính năng chỉ chia sẻ ảnh và video, với những hình ảnh ban đầu đăng lên chỉ được để hình vuông – một hạn chế mà đã được bỏ vào năm 2015.
Instagram ghi nhận hơn một triệu người đăng ký chỉ trong hai tháng kể từ khi ra mắt. Hiện tại, nó có 1 tỷ người dùng, đưa nền tảng này trở thành trang mạng xã hội phổ biến thứ sáu trên thế giới. Năm 2012, Facebook đã mua Instagram với giá khoảng 1 tỷ USD tiền mặt và cổ phiếu.
Snapchat được Evan Spiegel, Bobby Murphy và Reggie Brown giới thiệu với thế giới vào tháng 9 năm 2011. Đặc điểm nổi bật của nó là nó cho phép người dùng gửi ảnh cho nhau, theo đó bức ảnh có thể biến mất ngay sau khi người nhận mở ra xem.
Ngày nay, ngoài dịch vụ này, Snapchat còn cho phép mọi người trò chuyện với nhau cũng như chia sẻ “câu chuyện 24 giờ”, giúp người dùng có cơ hội đăng ảnh và video và lưu chúng trong cả ngày. Đến tháng 7/2021, Snapchat ghi nhận 293 triệu người dùng hàng ngày, cho thấy sự tăng trưởng và độ nổi tiếng vẫn tiếp tục tồn tại, nhất là với giới trẻ. Được biết, mỗi ngày có khoảng 4 tỷ tin nhắn Snaps được gửi đi.
Thời gian gần đây, mạng xã hội đã đón chào thêm một ông lớn mới, với sự tăng trưởng chóng mặt mang tên Tiktok. Là nền tảng video ngắn hàng đầu thế giới, TikTok hiện đã có mặt hơn 154 quốc gia. Chỉ với chưa đầy 3 năm, TikTok đã đạt được lượng người dùng hàng tháng tương đương với Instagram mất 6 năm hoạt động, và Facebook phải mất gần 4 năm.Thống kê mới nhất của TikTok cho thấy tính đến tháng 4 năm 2020, ứng dụng này đã được tải xuống với hơn 2 tỷ lần trên toàn thế giới trên cả App Store và Google Play (Theo Sensor Tower, 2020).
Ngay khi ứng dụng bắt đầu được ra đời, những người sáng tạo ứng dụng đã quyết định chọn đối tượng mục tiêu của họ là những người dưới 18 tuổi. Có thể nói rằng những người sáng tạo TikTok đã hiểu thế hệ trẻ tốt hơn so với các đối thủ cạnh tranh (họ hiểu thói quen, sở thích của nhóm tuổi này). Điều này giúp họ tạo ra một ứng dụng truyền thông xã hội cung cấp cho khán giả chính xác những gì họ đang tìm kiếm.
TikTok cho phép người dùng tạo và chia sẻ các video hài hước khi hát, nhảy hoặc hát nhép theo những giai điệu yêu thích của họ. Nó cho phép đám đông trẻ tuổi thể hiện bản thân theo một cách sáng tạo, tạo nên một làn sóng viral mới cho giới trẻ trên toàn thế giới (theo: thecontandcompany.com)
Lịch sử truyền thông mạng xã hội tương đối ngắn về mặt thời gian, tuy nhiên điều này không làm giảm sức thú vị và tầm ảnh hưởng của xu hướng kết nối này. Ngày nay, mạng xã hội là một kênh giao tiếp chặt chẽ cho mọi mối quan hệ xã hội (gia đình, bạn bè, đồng nghiệp). Dự kiến, số lượng người sử dụng mạng xã hội sẽ tăng lên đến 4 tỷ trong năm 2025.
Nếu chúng ta có thể học được bất cứ điều gì từ lịch sử phát triển của mạng xã hội, thì đó sẽ là bài học về sự thay đổi không giới hạn của các dòng chảy. Những công ty mới sẽ không ngừng xuất hiện, với sự nắm bắt tâm lý, sở thích của người dùng ngày một tốt hơn. Những nền tảng cũ sẽ biến mất hoặc hợp lại thành một thế giới ảo khác, viết thêm một trang mới cho lịch sử truyền thông của mạng xã hội như cách quá khứ đã luôn làm.
#TìmNguồnLẫnGốc là chuỗi bài viết tìm về lịch sử của tất cả mọi thứ do The Millennials Life tò mò và nghiên cứu.
Theo History Cooperative
Có thể bạn quan tâm:
TìmNguồnLẫnGốc: “Ngơ ngác” trước lịch sử giấy ăn và những điều đơn giản quanh ta
TìmNguồnLẫnGốc: Lịch sử phân loại tính cách của con người
Liệu điều này có phải chỉ là kết quả của sự nhàm chán trong đời…
Những "công thức" sau đây đã khiến cho hàng thế hệ độc giả và khán…
Không ai mong muốn bản thân bị burnout vì công việc cả. Thế thì làm…
Khi càng ngày nhiều phụ nữ giữ vị trí dẫn dắt ở các tổ chức,…
Mặc dù khác biệt, nhưng chúng ta hoàn toàn có thể tham khảo, chọn lọc…
"Những địa hạt phù du" đã mang đến góc nhìn mới mẻ và đầy triết…