Trải qua 18 tháng theo chân một trong những gánh hát cải lương tuồng cổ hiếm hoi còn sót lại ở các tỉnh miền Tây Nam Bộ, đoàn làm phim Đoạn Trường Vinh Hoa đã mang đến cho khán giả 50 phút phim đong đầy những khoảnh khắc trần trụi đầy cảm xúc vô cùng đáng trân trọng của những con người dành cả cuộc đời mình cho tiếng hát câu ca.
Cuộc đời gian truân lắm đoạn trường
Nhân vật chính của phim là bà bầu gánh hát tuồng cổ ở Cần Thơ – nghệ nhân Phương Ánh. Sinh ra ở Đồng Tháp trong một gia đình có truyền thống hát bội, cải lương, cô Phương Ánh bén duyên với sân khấu từ năm 10 tuổi. Từ đó đến nay, hơn nửa thế kỷ sống chết với nghề, vinh hoa lẫn đoạn trường cô đều nếm trải. Nói về đời theo nghiệp tuồng cổ, hát bội của mình, nghệ nhân Phương Ánh tóm gọn: 3 đời theo nghiệp hát bội, 3 lần làm bầu gánh, 2 lần phải gãy gánh giữa chừng.
Cô Phương Ánh lập gánh hát Quê hương Đồng Tháp đầu năm 1980 nhưng không lâu thì rã gánh. Không nản chí, cô lập tiếp đoàn Du Sĩ Ca nhưng cũng sớm giải thể. Nợ nần, đói khổ, anh em nghệ sĩ ly tán, lại thêm cảnh cải lương “không làm lại phim ảnh truyền hình, đĩa ca nhạc”, tưởng chừng bà bầu Phương Ánh chịu buông xuôi. Ngờ đâu năm 2004, lúc kinh tế vừa ổn định, cô lại lập gánh cải lương tuồng cổ Phương Ánh, bởi “Nghỉ hát bứt rứt, muốn bịnh luôn. Tối mà được hóa trang, mặc áo mão lên sân khấu diễn là khỏe khoắn.”
Ở tuổi 64, cái tuổi người ta tính chuyện nghỉ ngơi an dưỡng, nghệ nhân Phương Ánh vẫn thiết tha một tấm chân tình với cánh màn nhung và ánh đèn sân khấu. Khi lên sóng chương trình Cà phê sáng ngày 20/10 của VTV3, lúc được hỏi rằng cực khổ vậy, có bao giờ cô định bỏ nghề không, người phụ nữ của sông nước miền Tây chân chất trả lời: “Cô hổng thể nào mà cô nghĩ cái chuyện bỏ nghề. Dá nào cũng đi kiếm cách để mình diễn.”
Thời gian này, đoàn đang ngưng diễn. Anh em trong đoàn người chạy xe ôm, người đi ca đám ma, hát đám cưới kiếm thêm. Bản thân cô thì may sửa đồ diễn của mọi người, rồi lúc nào “có đám người ta mời thì mình cũng lại mình hát”.
Hành trình đi tìm những vinh hoa
Đạo diễn Lê Mỹ Cường cho biết, khi vô tình thấy trên báo Tuổi Trẻ bức ảnh nghệ sĩ đoàn tuồng cổ Phương Ánh trong chiếc áo khoác cũ đang tô son điểm phấn trước giờ lên sân khấu, anh lập tức bị thu hút. Hình ảnh đó khiến Lê Mỹ Cường nảy sinh mong muốn tìm hiểu văn hóa Nam Bộ, điều lạ lẫm với một đạo diễn 9X gốc Hà Nội như anh.
Anh tìm đến gánh Phương Ánh, kiên trì đi chung với mọi người trên nẻo đường rong ruổi hát Kỳ Yên từ đình này sang đình khác. 4 tháng sau khi theo chân gánh, Lê Mỹ Cường được phép ghi lại những thước hình đầu tiên. Đoàn phim chia sẻ, hồi đầu cô Ba (cách mọi người gọi nghệ nhân Phương Ánh) không định cho quay phim về gánh hát, vì cô không muốn trả lời những câu hỏi lặp đi lặp lại về đam mê hay cuộc đời những nghệ sĩ nghèo. Vậy nên đoàn phim không ai hỏi gì, chỉ lặng lẽ theo chân mọi người, dùng tấm lòng và tình yêu văn hóa để thay mình nói những gì cần thiết.
“Cái quý giá của việc làm phim tài liệu thực tế như thế này là có thể bước vào đời sống của nhân vật một cách tự nhiên, biến bản thân mình từ một người xa lạ trở thành một phần trong thế giới vốn kín đáo và bí mật vô cùng của họ. Đó là cả một thách thức lớn mà cho đến lúc này chúng tôi cũng không thật sự biết chính xác rằng mình đã vượt qua bằng cách nào…”
Thanh Nguyễn – đồng tác giả dự án Đoạn Trường Vinh Hoa
Theo chia sẻ từ ê-kíp làm phim, Đoạn Trường Vinh Hoa hướng tới các nhóm đối tượng khác nhau. Với những khán giả trẻ, nhóm mong muốn đưa nghệ thuật truyền thống cải lương tuồng cổ quay trở lại dưới một góc nhìn mới gần gũi, sâu sắc, giàu tính nhân văn, kích thích người xem tìm hiểu về môn nghệ thuật này sau khi bộ phim được công chiếu, vì chính họ sẽ là những người tiếp tục truyền tải thông điệp và ý nghĩa của bộ phim qua các phương tiện thông tin đại chúng, chia sẻ trên mạng xã hội. Với những khán giả lớn tuổi hơn thuộc “lớp trước”, đây chắc chắn sẽ là cơ hội để họ nhìn ngắm lại những hồi ức đẹp đẽ một thời.
Còn với người trong cuộc – những nghệ sĩ không quản thời gian, công sức, mải mê đem tiếng hát làm đẹp cho đời – đây là cơ hội để họ chia sẻ tiếng nói, tâm tư của mình sau ánh đèn sân khấu.
Đoạn Trường Vinh Hoa được xây dựng theo phong cách tài liệu điện ảnh trực tiếp. Phim nằm trong khuôn khổ Dự án VTV Ðặc biệt – một trong những dự án trọng điểm của Đài Truyền hình Việt Nam được sắp xếp vào khung giờ vàng trên VTV1 với tần suất mỗi tháng 1 số. Bộ phim do Ban Sản xuất các Chương trình Giải trí (VTV3) thực hiện trong thời gian hơn 1 năm – từ lần khảo sát bối cảnh đầu tiên cho đến khi hoàn thiện sản phẩm phim cuối cùng (từ tháng 03/2019 – tháng 08/2020).
Dự án phim về đề tài văn hóa truyền thống này nhận được sự đồng hành của Quỹ FAMLAB (Phim, Nhạc và Lưu trữ) nằm trong Hợp phần 2 của dự án Di sản kết nối của Hội đồng Anh dành cho các cá nhân, các nhóm thực hành nghệ thuật và các tổ chức tại Việt Nam hoặc Vương quốc Anh có tiềm năng tạo ra ảnh hưởng bền vững và lâu dài cho các cộng đồng di sản văn hóa, nghệ thuật.
Đoạn Trường Vinh Hoa được công chiếu tại ba địa điểm: Hà Nội (tại Trung tâm văn hóa pháp L’ESPACE – 24 Tràng Tiền), Cần Thơ (tại Đình thần Giai Xuân – Phong Điền, Cần Thơ) và TP. Hồ Chí Minh (tại Viện trao đổi văn hóa Pháp IDECAF – 31 Thái Văn Lung). Sau đó, phim sẽ được phát sóng trên khung giờ vàng của VTV1 (20h) trong khuôn khổ chương trình VTV Đặc biệt ngày 11/11/2020.
Thảo luận về bài viết