Trong quyển sách Unleashing Your Dog: A Field Guide to Giving Your Canine Companion the Best Life Possible, tác giả Jessicar Pierce và Marc Bekoff cho biết, nếu bạn sống cùng một em chó lâu ngày, bạn rất có “nguy cơ” trở thành một nhà khuyển học – một người hiểu biết và thông thạo trong cách giao tiếp với loài vật này.
Nhưng ở chiều ngược lại thì thế nào? Liệu những chú chó có khả năng đọc vị con người hay không?
Nhiều nghiên cứu cho thấy chó dành sự chú ý đặc biệt đến biểu cảm khuôn mặt của con người và dựa vào đó để đưa ra những phán đoán về họ, ngay cả với chủ nhân lẫn người lạ. Tại sao lại là khuôn mặt? Đơn giản vì chúng ta không có đuôi cũng không chuyển động tai như những chú chó khác.
Nghiên cứu Dogs can discriminate emotional expressions of human faces do Tiến sĩ Corsin Müller cùng cộng sự thực hiện cho biết, chó không những có khả năng phân biệt một khuôn mặt vui vẻ và một khuôn mặt giận dữ mà chúng còn “biết” nhìn nhận khuôn mặt giận dữ như một đối tượng thù địch, gây ác cảm.
Một nghiên cứu khác của Tiến sĩ Sinh vật học Natalie Albuquerque và cộng sự về chủ đề liên quan cũng chỉ ra rằng, loài chó phản ứng khác nhau trước những dấu hiệu cảm xúc của con người. Cụ thể, khi nhìn thấy những khuôn mặt giận dữ, chó có biểu hiện liếm mép – hành vi thường thấy trong giao tiếp giữa những chú chó với nhau. Liếm mép biểu thị thái độ nhân nhượng hòa hoãn, giúp làm giảm thái độ / hành vi hung hăng của đối phương.
Nhóm nghiên cứu cho rằng hành vi này có thể cũng mang mục đích tương tự trong giao tiếp với con người – chó liếm mép như một cách để phản hồi khi bắt gặp những tín hiệu tiêu cực trên khuôn mặt người. Đặc biệt, kết quả nghiên cứu còn cho thấy loài chó có khả năng đã tiến hóa để trở nên nhạy cảm hơn với các biểu cảm trên mặt con người, vì tần suất liếm mép của chúng cao hơn khi được cho nhìn ảnh mặt người so với khi nhìn ảnh các chú chó khác.
Trong một nghiên cứu khác về tác dụng của hormone oxytocin – hormone kích thích cảm xúc tin cậy, yêu mến – trên loài chó, nhóm nghiên cứu đã tiến hành phân chia các tình nguyện viên bốn chân làm hai nhóm: một nhóm được xịt mũi bằng thuốc có chứa oxytocin, nhóm còn lại là thuốc giả dược (placebo).
Nhóm dùng thuốc xịt có oxytocin dành nhiều thời gian hơn để ngắm nghía ảnh những khuôn mặt hạnh phúc. Khi được cho xem những khuôn mặt có biểu cảm giận dữ hay cáu gắt, đồng tử của các chú chó đều giãn rộng – biểu hiện cho thấy chúng có ác cảm với những khuôn mặt này. Tuy nhiên biểu hiện này không quá rõ rệt ở nhóm được dùng oxytocin.
Các tác giả kết luận rằng, oxytocin làm giảm sự thận trọng trước các kích thích đe dọa tiềm tàng, đồng thời khiến các kích thích tích cực trở nên nổi bật hơn, dẫn đến việc các em cún thích nhìn vào những khuôn mặt vui vẻ hơn. Nói cách khác, oxytocin đóng vai trò then chốt trong việc giúp bạn kết nối tốt hơn với cún cưng nhà mình.
Nghiên cứu tiếp theo do nhà thần kinh sinh học Gregory Berns (Đại học Emory) thực hiện đã phát hiện ra rằng, não của loài chó có một phần riêng dành cho việc nhận diện khuôn mặt. Chó (và cả sói) là thú có vú có tập tính xã hội cao – lẽ tự nhiên khi cấu tạo thần kinh của chúng cho phép việc xử lý thông tin khuôn mặt của những chú chó khác.
Nhưng không chỉ có thế. Với lịch sử thuần hóa và cùng tiến hóa với con người, não của loài chó cũng theo đó có một vùng dành riêng cho việc nhận diện và xử lý những thông tin liên quan đến khuôn mặt người. Điều này giải thích cho sự nhạy bén của những chú chó đối với nét mặt cũng như những dấu hiệu khác về xã hội của chúng ta.
Không dừng lại ở khả năng đọc vị, những chú chó còn có thể giao tiếp với con người qua các biểu cảm khác nhau của chúng, đặc biệt khi đang được hooman nhìn. Biểu cảm phổ biến nhất được “trưng dụng” là khi chó nhướn phần phía trong lông mày lên, khiến mắt chúng to tròn ra còn tổng thể khuôn mặt lại có vẻ buồn buồn tội tội. Bất cứ ai từng nuôi chó đều sẽ nhận ra khuôn mặt này ngay thôi.
Nhạy cảm với những thay đổi tinh tế nhất trên nét mặt, nên chó cũng biết được bạn có đang chú ý đến nó hay không. Những hành vi như trộm đồ hay ăn lén thường xảy ra trong những khoảnh khắc bạn vừa nhắm mắt lại hoặc vừa ngoảnh mặt đi chỗ khác.
Hơn cả một người bạn đồng hành
Mối quan hệ giữa người và chó đã, đang, và sẽ tiếp tục là đề tài được thảo luận và nghiên cứu. Sợi dây liên kết giữa chúng ta và những người bạn bốn chân cũng là kết nối độc nhất – không có mối quan hệ tương tự nào được tìm thấy trong thế giới động vật.
Hơn 15,000 năm bên nhau, loài chó đã cùng tiến hóa với con người. Theo thời gian, mức độ hòa hợp về cảm xúc của chó và người càng tăng cao. Không chỉ dừng ở việc đọc vị biểu cảm khuôn mặt hay giao tiếp bằng mắt, những chú chó còn có thể phản ánh tâm trạng của chủ nhân, đặc biệt là khi họ đang cảm thấy mỏi mệt hoặc căng thẳng về tinh thần.
Từ chỗ được thuần hóa để trông giữ nhà, săn bắt, dẫn đường, kéo xe, trải qua một chặng đường dài bên nhau, ngày nay chó đã trở thành một phần không thể thiếu trong đời sống con người.
Vào Google, tìm kiếm “ích lợi của thú cưng” sẽ ra vô số kết quả nói về tác dụng của việc có cho mình một em vật nuôi ở nhà. Thế nhưng, với người nuôi thú cưng, những động vật này không chỉ đơn thuần là thú nuôi. Chúng là bạn, là gia đình, là nguồn động viên tinh thần vô cùng to lớn, nhất là trong thời điểm khó khăn bủa vây như thời gian sống cùng đại dịch vừa qua.
Những ngày này, đâu đâu người ta cũng nhắc đến chuyện 15 thiên thần nhỏ đã phải tạm biệt bố mẹ ở trần gian sớm hơn dự định. Đủ mọi sắc thái cảm xúc của con người đã được phô bày – những lời chửi rủa cay nghiệt nhất đã được thốt ra, những thỉnh nguyện thống thiết nhất cũng đã được gửi đến các tổ chức động vật khắp địa cầu.
Con người phẫn nộ, nhưng còn đàn chó, có lẽ các em chẳng mấy quan tâm đến những biểu cảm dữ tợn của ai khác vào lúc ấy. Vì với những cô bé, cậu bé ngoan thì lúc nào gương mặt hiền lành của chủ nhân cũng là thứ in sâu nhất trong tâm trí các em.
(Tham khảo: Psychology Today, The Conversation)
Thảo luận về bài viết